Көжек-Арқалық (қысқартылған нұсқа) ертегісі

Ертеде үш ағайынды өмір сүріпті. Үлкен екеуі айлакер әрі жалқау, ал кенжесі — Иван — аңқаулау болғанымен, жүрегі таза, адал жан еді. Ағайындары оны мазақ ететін, бірақ Иван ешкіммен ұрыспайтын, айтқанды екі етпей орындайтын. Бір күні әкелері ұлдарын егістік басын күзетуге жібереді. Түнде бір тылсым күш шөпті таптап кетеді. Үлкен ұлдар күзетке шыққанмен, тез ұйықтап қалады. Ал Иван болса, көз ілмей қарап жатады. Сол кезде түн ортасында аспаннан от шашқан сиқырлы бие келеді. Иван оны ұстап алады. Бие адамша сөйлеп кетеді:

— Жібер мені, Иванжан, — дейді ол, — мен саған сыйлық берем. Үш құлын: екеуі сұлу, ал біреуі — кішкентай, арқасы бүкір, бірақ өте дана. Қиын кезде жаныңнан табыламын. Иван келісіп, биені босатады. Құлындарды алып, ешкімге тіс жармайды. Күндіз оларды жасырып, түнде өзі бағады. Күндердің күнінде ағалары жәрмеңкеге аттанбақ болады. Олар Иванның құландарын көріп, бірге баруға көндіреді. Бірақ жолда екі әдемі құлынды тартып алып, Иванға тек кішкентай арқасы бүкір құлынды қалдырады. Жәрмеңкеде ағаларын алдағаны үшін қуып жібереді. Ал Иван өзінің Қоржыншақ Көжегімен (кішкентай сиқырлы тұлпар) адал саудамен айналысып, халықтың құрметіне ие болады. Бұл хабар патшаның құлағына жетеді. Патша Иванды шақырып:

— Сен ақылдысың, маған Жарқыраған Құсты тауып әкел, — дейді.

— Оның қауырсыны түнде жарқырап, ұйқы бермейді. Иван қайғырады. Бірақ Қөжек-Қоржыншақ оған:

 — Уайымдама, мен қайда екенін білем, — дейді. Түнде екеуі орманға барып, құсты ұстап, патшаға тапсырады. Патша қуанып, енді Иванға тағы тапсырма береді — шет елден сұлу патшайымды алып келуді бұйырады. Қөжек екеуі ұзақ жол жүріп, мұз сарайында тұратын аруды тауып, патша сарайына алып келеді. Бірақ патшайым:

— Мен тек қайнаған суға, қайнап тұрған сүтке және мұздай суға шомылған адамға ғана тұрмысқа шығам, — дейді. Патша Иванды алдымен сынамақ болады. Қөжек-Қоржыншақ Иванді шөппен орап, сиқырлы сумен жуып, суға түсіреді. Иван одан сымбатты, батыр жігіт болып шығады. Патша да секіреді, бірақ қайтыс болады. Халық аң-таң. Ал патшайым күлімсіреп: 

— Енді ел билеуші — Иван болсын, — дейді.

Иван патша болады, ал Қөжек-Қоржыншақ — оның адал серігі болып қалады. Бірде кеңес береді, бірде күлкімен сергітеді. Ертегі — өтірік, бірақ ішінде шындық бар: адалдық пен мейірім — адамға ең үлкен байлық.