Бірде, алты жастағы кезімде, жабайы орман туралы «Бастан кешкен оқиғалар» деп аталатын кітаптан ғажайып бір сурет көрдім. Суретте айдаһар жылан арыстанды бүтіндей жұтып жатты. Сол суреттің көшірмесі мынадай:
Кітапта былай деп жазылған:
«Айдаһар жыландар жемтігін шайнамай бүтіндей жұтады. Содан кейін олар алты ай бойы қозғалмастан, тамағын қорытады екен».
Сол сәтте менің джунгли оқиғалары жайлы ойларым сан саққа жүгірді. Мен қолыма түрлі түсті қарындаш алып, тұңғыш суретімді сала бастадым. Менің нөмірі бірінші суретімнің пішіні былай еді.
Мен бұл өнер туындысынересек кісілерге көрсеттім де, олардан суретім қорқыныш тудырады ма деп сұрадым. Олар:
«Қалпақ та қорқынышты болады ма екен?» -десті.Ал менің салғаным қалпақ емес еді. Ол пілді қорқытып жатқан айдаһар жыланның суреті болатын. Бұдан соң үлкендерге түсінікті болуы үшін айдаһардың ішкі бөлігін бейнеледім. Үлкендерге үнемі түсіндіріп отыру керек. Менің нөмірі екінші суретім былай болып шықты:
Үлкендер маған айдаһар жыланды, іштей немесе сырттай бейнелегенімді қойып, одан да географияға, тарихқа, есеп-қисапқа және жазу ережесіне көбірек көңіл қоюыма кеңес берді. Осылайша мен атақты суретші болу арманымнан алты жасымда-ақ бас тарттым. Нөмірі бірнішіжәне нөмірі екінші суретімнің сәтсіз шығуы менің меселімді қайтарып тастады. Үлкендер ештеңені ешқашан өз беттерімен түсінбейді. Ал әр нәрсені үнемі ежіктеп түсіндіре берген балаларды мезі етіп жібереді. Сондықтан да мен басқа мамандықты таңдауға мәжбүр болдым. Ақыры ұшқыш болып шықтым. Жалпақ әлемді түгелге жуық араладым. Шынына келсек, географияны білгенім маған көп көмегін тигізді. Мен бір көргеннен-ақ Қытайды Аризонадан ажырата алатынмын. Бұл –түнде адасып кеткен жағдайда өте пайдалы нәрсе. Мен өмірімде көптеген ұлағатты адамдарды кездестірдім. Көп уақыт бойы үлкендердің ортасында болдым. Олармен қоян-қолтық араластым. Дегенмен, оларға деген көзқарасым жақсармады. Басқаларға қарағанда парасаттылау ғой деген адамды кездестіре қалсам, өзіммен үнемі бірге алып жүретін нөмірі бірінші суретімді көрсетіп, оны сынақтан өткізетінмін. Шынымен түсінгі бар адам екенін білгім келетін. Өкінішке орай, олардың қай-қайсысы болсын маған:
«Бұл қалпақ қой», -деп жауап қайыратын. Сондықтан мен оған айдаһар жылан жайлы да немесе жабайы ормандар мен жұлдыздар туралы да сөз қозғамайтынмын. Олардың ұғымына түсінікті болатын бридж бен гольф ойындары жөнінде, саясат пен галстук туралы әңгімелесетінмін. Сонда барып, ересек кісі жөн-жосықты білетін адаммен танысқанына риза болып қалатын.
Осылайша сырымды шынайы бөлісетін жан табылмай, жалғызсырап жүруім бұдан алты жыл бұрын
–Сахара шөліне ойда-жоқта қонуға мәжбүр болған кезіме дейін созылды. Мотордың бір тетігі сынса керек. Жанымда не механик, не бір жолаушы болмағандықтан, қиын да болса ұшақты жөндеп көрмекке бел будым. Бұл мен үшін өмір мен өлім арасындағы айқас еді, өйткені сегіз күнге жетер жетпес суым қалған болатын. Сонымен, бірінші түні адамзат мекенінен мыңдаған шақырым қашықтықтағы жапан түзде құм үстінде түнеп шықтым. Мен өзімді мұхит ортасында кеме апатынан кейін тақтай үстінде қалқып жүрген адамнан бетер жалғыз сезіндім. Сондықтан болар, таң сәріде жіңішке бір дауыстан оянып кеткендегі таң қалғанымды көрсеңіз ғой. Ол дауыс:
-Өтінемін... қошақанның суретін салып берші! –деді.
-Немене?
-Маған қошақанның суретін салып бер.
Мен төбемнен жай түскендей, орнымнан атып тұрдым. Көзімді уқалап жіберіп, төңірегіме байыптап қарадым. Маған тесіле қарап тұрған ғажайып бір кішкентай баланы көрдім. Мен кейінірек салғаноның ең таңдаулы суреті мынау. Бірақ, әрине, менің салған суретім нақ өзіндей келісті емес. Олай болғанына менің еш кінәм жоқ. Менің алты жасымда сенен еш суретші шықпайды деп үлкендер көңілімді қалдырғаны бәріне белгілі. Айдаһар жыланды іштей және сырттай бейнелеуден басқаны үйрене алмағанмын.
Өстіп мен аяқ астынан пайда болған құбылысқа көзім бақырайып таңғала қарап тұрдым. Мыңдаған шақырым бойына тірі пенде кездеспейтін айдала шөлде тұрғанымды ұмытпаңыз. Бірақ, бұл кішкентай бала адасып кеткен, не әлсіреп шаршаған, не ашығып немесе шөл қысып, не болмаса үрейден есі шығып тұрған адамға ұқсамайды. Ол ел мекендеген аймақтан мыңдаған шақырым қашықтықтағы айдалада адасып кеткен баланың кейпіне тіпті де ұқсамайды. Ақыры мен есімді жиып, оған былай деп тілқаттым:
-Ал, мұнда неғып жүрсің?Сонда ол маған өтіншін жайлап қана қайталап айтты:
-Өтінемін... маған қошақанның суретін салып берші.Бұл ғажап бала маған әсер еткені сонша, оның өтінішін орындамасқа лажым қалмады. Өлім қаупі төніп тұрған, адам мекенінен мыңдаған шақырым қашықтықтағы меңіреу түзде болып жатқан мына нәрсемиға қаншалықты сыйымсыз болса да, мен қалтамнан бір парақ қағаз бен қалам шығардым. Осы мезетте менің есіме тек географияны, тарихты, есеп-қисап пен жазу ережесін ғана оқығаным есіме сап ете түстіде, кішкентай балаға (аздаған ренішпен) сурет сала алмайтынымды айттым. Ол маған:
-Ештеңе етпейді. Қошақан салып берші, -деп жауап қатты.Өмірімде қой салып көрмеген басым қолымнан келетін екі суреттің біреуін сала салдым. Айдаһар жыланның сыртқы кейпі. Сонда баланың айтқан сөзін естігенімде, тұрған орнымда қалшидым да қалдым:
-Жоқ, жоқ! Айдаһар жылан жұтып қойған пілдің қажеті жоқ. Айдаһар өте қауіпті, ал піл болса тым үлкен. Менің үйімде бәрі кішкентай. Маған керегі қошақан. Қошақанның суретін салып бер.
Мен сұрағанын салып бердім.
Ол суретке зер сала қарады да, сосын:
-Жоқ! Мұның әлден бастап-ақ ауру ғой. Басқасын сал, -деді. Мен тағы салдым: Менің достым маған түсінушілікпен биязы жымиып:
-Өзің де көріп тұрсың... бұл қой емес, қошқар ғой. Мұның мүйіздері бар...
Суретімді басқаша салып бердім. Алайда басқалары сияқты ол да көңілінен шықпады:
-Ал, мұның өте кәрі. Маған ұзақ өмір сүретін қозы керек. Енді шыдамым таусылған әрі моторды ашуға асыққан басым мына бір суретті шимайлай салдым да:
-Мынау –жәшік. Сенің қалаған қошақаның осының ішінде, -дедім балаға.
Жас төрешінің жүзі жадырап шыға келгенін көріп аң-таң болдым.
-Тура осындай керек еді! Қалай ойлайсың, бұл қошақанға шөп көп керек пе? –деп сұрадыол.
-Неге? -Өйткені бізде бәрі кішкентай.
-Жететін болар. Саған тіптен кішкентай қошақан жасап бердім ғой. Ол суретке үңіле қарап:
-Соншама кішіде емес. Қара! Ұйықтап қалды.Осылайша мен ханзадамен таныстым.
Оның қайдан келгенін көпке дейін түсіне алмадым. Кішкентай ханзада маған үстемелеп сұрақ қоя береді де, ал өзі менің сұрақтарымды естімеген қалып танытады. Абайсызда айтылып қалған сөздер ғана жұмбақтың сырын аша бастады. Ол менің ұшағымды (қолдан келмейтін болған соң, ұшақтың суретін салып жатпаймын) байқап қалған кезде:
-Бұл не нәрсе? –деп сұрады.
-Бұл нәрсе емес. Бұл –ұшақ. Аспанда ұшады. Менің ұшағым. Өзімнің ұшатынымды масаттана айттым. Сол мезетте ол:
-Қалайша? Аспаннан құлап түстің бе? –депайқайлап жіберді.
-Иә, -дедім мен жайбарақат.
-О, мұның қызық екен...Кішкентай ханзада осылай деп, дауыстап күліп жібергені менің намысыма қатты тиді. Біреудің бақытсыздығын күлкіге айналдырғанды кім жақсы көрсін. Сосын ол:
-Демек, сен аспаннан түскен екенсің ғой! Қай планетадансың? Ғайыптан пайда болуының сырын ашатын кілт табылған сияқтанып, мен де сұрақты жаудырып жібердім:
-Сөйтіп басқа планетадан келдім де? Бірақ ол маған жауап қатпады. Ол менің ұшағыма қараған күйі басын шайқап:
-Шын мәнінде сен мұнымен алыстан ұшып келуің мүмкін емес.Сөйтіп, ол ұзақ ойға шомып кетті. Ақырында қалтасынан мен сыйлаған қошақанды шығарып, ғажап қазынасына сүйсіне қарады. «Басқа планеталар» жайлы бұл құпияның бір бөлігі менің қызығушылығымды қалайша арттыра түскенін білсеңіздер ғой, шіркін. Бұл сыр жайлы барынша көбірек білуге тырыстым:
-Балақай, сен қайдан келдің? Үйің қайда? Менің қошақанымды қайда алып кетпекшісің?Ол үн-түнсіз біраз ойланып отырды да, былай деді:
-Маған жәшігімен бергенің қандай жақсы болды! Ол түнде қошақанға пана болады.
-Әрине, ақылды бала болсаң, оны күндіз байлап қоятын арқан да жасап беремін. Керек десең, қызық та болады. Менің ұсынысым кішкентай ханзаданың жанын түршіктіріп жібергендей болды:-Байлап қою үшін?! Өзің бір қызық екенсің!
-Егер сен оны байлап қоймасаң, басы ауған жағына кетіп, жоғалып кетуі мүмкін.Осы арада менің досым тағы да күліп жіберді:
-Қайда кетеді дейсің?
-Қайда болса сонда. Басы ауған жаққа.Сонда кішкентай ханзада салмақты түрде былай деді:
-Ештеңе етпейді. Бізде өріс тар. Сосын сәл-пәл мұңайыңқырап тұрып сөзін былай жалғады:
-Басың ауған жаққа жүре берсең де, алысқа ұзамайсың.
Осылайша, мен екінші бір маңызды жаңалықтың бетін аштым: баланың тұратын планетасы үйден сәл ғана үлкен екен. Бұл жайт мені онша таң қалдыра қойған жоқ. Аттары Жер, Юпитер, Марс, Шолпан сияқты ірі планеталардан басқа да жүздеген, кейде майда болғандары сонщалық, қуатты дүрбімен көзге қарындаштар мен бояулар сатып алдым. Мүмкін, менің жасымда суретпен айналысу қиындау болар. Оның үстіне мен алты жасымда айдаһар жыланның ішкі және сыртқы кейпін бейнелегеннен басқамен айналыспадым ғой. Әрине, барынша ұқсатып бағуға тырыстым. Бірақ та ойлағанымдай болатынына көзім жетпейді. Бір суретте пішіні шықса, екіншісінде тіптен ұқсамайды. Бойын да дұрстап ұқсата алмадым. Мынаусында кішкентай ханзаданың бойы биік болып шықса, екіншісінде тым аласа. Киімінің түсін деұмытыңқырап қалыппын. Олай да, былай да салғансыдым. Мен кейбір маңызды жайттарды сиапаттағанда қате жіберуім де мүмкін. Оным үшін кешірім өтінемін. Менің достым ештеңені тәптіштеп түсіндірген емес. Мүмкін, ол мені дәл өзіндей деп ойлаған шығар. Бірақ, өкінішке орай мен қошақанды жабық жәшіктен көре алмаймын. Мүмкін, мен аздап үлкендер сияқты шығармын. Сірә, мен қартайған болармын. Әр күн сайын мен оның планетасы және сапарға аттанған кезі жайындағы хабарлардың шет-жағасын біліп отырумен болдым. Абайсызда айтылып қалған ой-пікірлер сол жұмбақтың шешуін табуға жол көрсеткендей болады. Осылайша мен бао-баб қасіреті туралы үшінші күні білдім. Бұл жолы да әңгіме сол қошақанның арқасында басталып кетті. Өйткені ханзада кенеттен күмәндана қалып, менен былай деп сұрады:
-Айтшы, қойдың бұталарды жейтіні рас па?
-Иә, ол рас.
-О! Онысына ризамын.Қойдың бұталарды жейтіні неге сонша маңызды екенін әлі түсіне қоймадым. Кішкентай ханзада оған қоса былай деді:
-Демек, қой баобабтарды да жейтін болғаны ғой?Мен баобабтың бұта емес, шіркеудің биіктігімен бірдей үлкен ағаш екенін, пілдердің бір үйірін жинап апарса да, баобабтың біреуін де жеп бітіре алмайтынын түсіндіріп бақтым.
-Өлу керек болғанның өзінде досың болғаны жақсы ғой. Мен түлкі досым болғанына қуаныштымын...«Ол төнген қауіпті дұрыс бағаламай тұр, -деп ойладым мен.
–Оның қарны ешқашан ашқан да, өзі шөлдеген де емес. Аздап күн қыздырса болғаны...»Алайда, ол маған қарады да, менің ойыма жауап бергендей:
-Мен де шөлдедім... Жүр, құдық іздейік..., -деді. Ұшы-қиырсыз жапан түзде құдық іздеген миға қонымсыз нәрсе дегендей қолымды торыққан кейіппен сермей салдым. Дегенмен, біз жолға аттанып кеттік.Ұзақ уақыт бойы үнсіз жүріп келе жатқанда кеш батып, аспанда жұлдыздар жымыңдай бастады. Шөл қысып ыстығым көтеріліп келе жатқандықтан болар, мен жұлдыздарды түсімде көріп тұрғандай болдым. Кішкентай ханзаданың сөздері есімнен шықпай тұрып алды.
-Демек, сенің де шөлдегенің ғой? –деп сұрадымодан.Бірақ ол менің сұрағыма жауап қатпады. Ол маған жай ғана былай деді:
-Су жүрекке де пайдалы...Мен оның айтқанын түсінбесем де, үндемедім... Оған сұрақ қоюдың пайдасы жоқ екенін білетінмін.Ол шаршаған еді. Жерге отыра кетті. Мен қасына жайғастым. Біразға созылған созылған үнсіздіктен соң ол былай деді:
-Көзге ілінбейтін бір гүлдің әсерінен жұлдыздар әдемі болып тұрғаны...Мен «Әрине» дедім де, үндеместен ай сәулесіне малынған құм толқындарына қарап отыра бердім.
-Шөл дала қандай әдемі, -деп қосып қойды ол. Онысы рас еді. Мен шөл даланы ұнатамын. Құм төбешікте отырасың. Көзге еш нәрсе түспейді. Еш дыбыс естілмейді. Сол кезде бір нәрсе сәулеленді...
-Шөл даланың көркін келтіретін нәрсе, -деді Кішкентай ханзада, -ол –ойламаған бір жерінде құдықтың тығылып жататыны...Кенет менің есіме құмнан шашыраған осы жұмбақ сәуленің не екені сап ете түсті. Мен бала шағымда көне бір үйде тұрғанмын. Халықтың айтуы бойынша сол үйде тығулы қазына бар екен дейтін еді. Әрине, ешкім оны тапқан емес, мүмкін іздемеген де болар. Бірақ ол жайт сол үйді қуанышқа кенелтетін. Менің үйім құпия бір сырды жаырғандай сезілетін...
-Иә, -дедім мен Кішкентай ханзада ға, үй болсын, асыпандағы жұлдыз немесе шөл дала болсын, оларды әдемі ететін нәрсені көзбен көре алмайсың!
-Түлкімнің айтқанын қостайтыныыңа мен қуаныыштымын, -деді ол.Кішкентай ханзада ұйықтап бара жатқан соң, оны көтеріп алдым да, жолға шықтым. Көңілім толқып кетті. Үлбіреген нәзік асыл қазынаны көтеріп келе жатқандай болдым. Жер бетінде бұдан асқан нәзік зат болмағандай көрінді. Айдың сәулесі түскен осы бір бозғылт маңдайына, жұмулы көздеріне, желмен желбіреген кекіл шаштарына қарап келе жатып терең ойға баттым: «Менің мына көріп тұрғаным тек сырт кейпі ғана. Ең маңызды қасиеті көзге көрінбейді...» Оның болар-болмас ашық тұрған еріндерінен күлкі жүгіріп өткендей болған кезінде, мен тағы да іштей былай деп ойладым: «Осы Кішкентай ханзаданың көңілімді қатты елжіретер қасиеті –ол оның бір гүлге деген адалдығы, тіпті ұйықтап жатса да сол гүлдің бейнесі оған шырақтың жалынындайсәуле шашып тұратындығы...» Маған ол бұрынғыдан бетер нәзік жан болып көрінді. Шырақтарды қорғау керек: желдің лебі өшіріп тастауы мүмкін...Осылайша тоқтамай жүріп отырып, таң ата мен құдық тауып алдым.XXV-Адамдар жүрдек пойызға қысыла-қымтырыла мініп алады екен, -деді Кіщкентай ханзада, -бірақ не іздеп жүргендерін өздері білмейді. Сонда олар бір жерде тыныш отыра алмай, ары-бері сапырылысады...Сосын ол сөзін сабақтап:
-Бекер нәрсе, -деді. Біз жеткен құдық сахаралық құдықтарға ұқсамайтын. Сахаралық құдықтар құмда қазылған жай шұңқыр ғана. Ал мынау ауылдың құдығы тәріздес. Алайда жан-жағымызда бірде-бір ауыл жоқ-ты, сондықтан мен түс көріп тұрғандай болдым.
-Бұл ақылға қонбайтын нәрсе, -дедім мен Кіщкентай ханзадаға, -бәрі дайын тұр: шығыршығын ойнатып көрді. Шығыршық жел айналдырмағалы көп болған ескі жел-қақпадай шиқылдап қоя берді.-Естіп тұрмысың? –деді Кішкентай ханзада, -біз бұл құдықты оятып жібергендіктен, ол әнге басты. Мен оның күш жұмсағанын қаламай:
-Әкел, өзім істейін, -дедім оған, бұл сен үшін тым ауыр болады.Мен шелекті жайлап құдықтың ернеуіне дейін тартып шығардым. Оны жақсылап тұрып құдық шетіне орналастырып қойдым. Құлағымда шығыршықтың шиқылы қалып қойыпты. Ал әлі щайқалып тұрған судың бетінде күннің бейнесі діріл қаққандай болды.
-Мына суды көріп, шөлдеп кеттім, -деді Кішкентай ханзада, -маған су берші...Оның не іздегенін енді ғана ұқтым.Шелекті көтеріп, ерніне тақадым. Ол көзін жұмған күйінше судан ішті. Тамаша мерекедей еді. Бұл су басқа сусындардан өзгеше болатын. Бұл –жұлдызды аспан астындағы ұзақ жүрген сапардан, шығыршықтың үнінен, менің қолымның күшінен жаратылған су еді. Сыйлық тәрізді жүрекке жайлы тиетін. Мен кішкене бала кезімде жаңа жыл шыршасының жарығы, шіркеудің түн ортасындағы месса кезіндегі әуені, жүрек жылытар күлкілер маған сыйлаған сыйлықтардың нұр шашуына септігін тигізетін.-Сенің планетаңның адамдары, -деді Кішкентай ханзада, -бір бақтың өзінде бес мыңдап раушан гүлін өсіреді екен... сондықтан, олар оның ішінен өздерінің іздеген жалғыз нәрсесін таба алмайды...-Таба алмайды, -деп құптадыым мен оны...-Әйтсе де, іздегендерін жалғыз бір гүлден немесе азғана судың көмегімен табуға болар еді ғой...
-Әрине, -деп жауап қаттым мен.Сосын Кішкентай ханзада сөзін былай деп жалғады:-Бірақ, өз соқыр. Жүрекпен іздеу керек.Мен судан іштім. Терең дем алдым. Құм болса, алаулап атқан таң шапағымен бал тәрізді алтын түске бояялды. Бұл да мені бақытқа кенелткендей болды. Мен не үшін қиналуым керек еді...
-Сен өзіңнің уәдеңе тұруың керек, -деді маған биязы үнмен Кішкентай ханзада, қайтып менің қасыма жайғасқан соң.
-Қандай уәде?
-Есіңде ме... менің қошақаныма тұмылдырық беремін дегенсің... мен гүлім үшін жауаптымын!Қалтамнан салған суреттерімді алып шықтым. Оларды байқап қалған Кішкентай ханзада күліп жіберді:
-Сенің баобабтарың аздап қырыққабаттарға ұқсайды екен...
-Немене?! Ал мен салған баобабтарымды мақтаныш тұтып жүрсем!
-Сенің түлкің... оның құлақтары... олар мүйізге ұқсап қалыпты ғой... құлақтары тіптен ұзын екен!Сосын ол тағы күлді.
-Сен тым қаталың, балақай, мен айдаһар жыланды ішкі және сыртқы кейпін бейнелеген басқа сурет салу қолымнан келмейді.
-Жарайды, -дедіол,
-балалар оны жақсы біледі.Сонымен, мен тұмылдырықтың суретін салып бердім.Оны ұсынып жатып жүрегім аузыма тығылғандай болды:
-Мен білмейтін жоспарың бар сияқты...Бірақ ол жауап қатпады. Сосын маған былай деді:
-Сен білесің бе, менің Жер бетіне түскеніме ертең бір жол толады...Сосын біраз үнсіздіктен соң былай деді:-Осы маңға таяу жерге түскенмін...Сөйтті де, қыызарып кетті.Тағы да, неге екенін білмеймін, мені бір түрлі уайым басып кетті. Дегенмен, ойыма бір сұрақ сап ете түсті:
-Демек, сегіз күн бұрын мен сені адам мекенінен мыңдаған шақырым алшақта кездестірген кезімде, жападан-жалғыз кездейсоқ қыдырып жүрмеген болдың ғой? Сен құлаған жағыңа бе алып бара жатқан екенсің ғой?Кішкентай ханзада тағы да қызарып кетті.Ал мен күмілжи түсіп сөзімді былай деп жалғадым:
-Мүмкін, бір жыл толған шығар?Кішкентай ханзада қайта қызарды. Ол ешқашан сұраққа жауап бермейтін, бірақ адам бетінің қызарғаны «иә» деп құптағанын білдірмейтін емес пе еді. Солай емес пе?
-Мен қорқып тұрмын, -дедім күрсініп.Бірақ ол маған былай деп жауап қатты:
-Сен енді жұмысқа кірісуге тиіссің. Ұшағыңа қайтып бар. Мен сені осы арада тосамын. Ертең кешкісін қайта орал...Дегенмен, менің көңілім саябыр таппады. Түлкі есіме түсіп кетті. Қолға үйретіп алуға жол берсең, кейін жылайтын кезге де душар болуың ықтимал.Құдықтың маңында қирап қалған ежелгі тас қабырғаның қалдығы бар еді. Келесі күні кешкісін жұмысынан қайтып келе жатқанда аяқтарын салбыратып тас қабырғаның үстінде отырғанКішкентай ханзадам алыстан көзіме түсті. Құлағым оның айтып жатқан сөзі шалынды:
-Сонымен сенің есіңде қалғаны ма? –деп жатты ол.
–Тіпті де бұл жер емес қой!Басқа бір дауыс жауап берген болар, өйткені ол былай деп тіл қатты:
-Иә! Иә! Дәл сол күн, бірақ бұл жер емес...Мен қабырғаға дейін жақындап келдім. Көзіме әлі ештеңе түспеді. Сонда да, Кішкентай ханзада тағы да былай деді:-...Әрине, Сен менің құмдағы ізім қай жерден басталатынын қара. Мені сол жерде күтсең болғаны. Бүгін түнде мен сонда боламын.Қабырғаға дейін жиырма қадам қалды, ал менің көзіме әлі ештеңе шалынбады.Кішкентай ханзада біраз үнсіздіктен соң тағы да былай деді:
-Сенің уың күшті ме? Сен маған ұзақ азап шектірмейтініңе сенімдісің бе?Мен тұрған жерімде қатып қалдым, ал жүрегім шым ете түсті. Бірақ әлі ештеңе түсінетін емеспін.
-Енді кете бер, -деді ол...
–Менің жерге түскім келіп тұр! Аяқ астына еңкейіп қарағаным сол екен, тұрған орнымнан ыршып кеттім. Отыз секунд ішінде мерт ететін сары жыланның бірі Кішкентай ханзадаға оқтай қадалып тұрған еді. Қалтамды ақтарып, тапаншамды іздеген қалпымша жыланға қарай жүгірдім. Бірақ менің тысырымды естіп қалған жылан асығып –аптықпай, жай ғана құмға сіңіп бара жатқан бұлақтай баяу иреңдеп барып, жездей сыңғыр етті де, тастардың саңылауына кіріп кетті. Мен түрі сұп-сұр болып кеткен Кішкентай ханзадамды қағып алу үшін, қабырға іргесіне дер кезінде жеттім.
-Бұл не сұмдық! Сен енді жыландармен әңгімелесетін болғанбысың!Мен оның өмірі тастамайтын алтын түстес сары бөкебайын шештім. Самайын сулап, су жұтқыздым. Оған сұрақ қоюға батылым жетпеді. Ол маған байыптап қарады да, қолымен мойнымды құшақтап алды. Мен оның жүрегі мылтықтың оғы тиіп мертіккен құс тәрізді әлсіз соғып тұрғанын байқадым. Ол маған:
-Мен сенің ұшағыңның ақауын тапқаныңа қуаныштымын. Сен енді өз еліңе қайта аласың...
-Оны қайдан білдің?Мен оған жұмысымның оңға басқанын енді айтпақшы болып оқталып отыр едім.Ол еш жауап қатпастан былай деп сөзін сабақтады:
-Мен де бүгін үйіе қайтамын...Сәлден кейін мұңға бата:
-Ол анағұрлым алыс... анағұрлым қиын нәрсе. Мен бір ғажайыптан тыс нәрсенің болып жатқанын сездім. Оны кішкене бөбекке ұқсатып, құшағыма алдым. Сонда да ол маған құшағымнан сытылып шығып, мен сақтапқала алмайтын құрдымға құлап бара жатқандай сезілді.Ол ұшы-қиырсыз алыста адасқандай көзқараспен қарады.
-Менде сенің қошақаның бар. Қошақан үшін жасалынған жәшкі те бар. Сосын оның тұмылдырығы бар... Сөйдеді де, мұңды түрмен күлімсіреді.Мен ұзақ күттім. Бетіне қан жүгіріп, аздап жылына бастағандай болды.
-Балақай, сен үрейленіп қалғансың-ау деймін...Әрине, тұла бойын қорқыныш билеген ғой. Алайда, ол жай ғана езу тартып:-Үрейдің көкесін бүгін кешке көрермін...Көмек беруге шамам келмейтін нәрсе боларын сезгендей тағы да тұла бойым түршігіп кетті. Бұл күлкіні ешқашан естімеуім мүмкін деген ойға төзе алмайтынымды түсіндім. Оның күлкісі мен үшін шөл даладағы сылдырап аққан бұлақтай еді.
-Балақай, мен сенің күлкіңді естігім келім тұр...Бірақ олмаған:
-Бүгін түнде бір жыл толады. Менің жұлдызым өзім құлап түскен жердің дәл төбесінде тұрады...
-Балақай, жылан да, түндегі жолығу, жұлдыз да жай бір қорқынышты түс болар...Ол сөзіме жауап берместен, маған былай деді:
-Ең маңызды нәрсе көзге көрінбейді...
-Әлбетте...
-Бұл гүлді көру сияқты. Егер сен бір жұлдыздың үстінде өсіп тұрған гүлді жақсы көрсең, түнде аспанға қарасаң болғаны, барлық жұлдыз гүлдеп шыға келеді.
-Солай ғой...
-Су жайында да солай. Сен құдықтан арқанмен тартып алып шығып, маған ішуге берген су ән әуені секілді еді ғой, есіңде ме... ол зәм-зәм суы болатын.
-Әрине...-Сен түнде жұлдыздарды тамашалайтын боласың. Менің жұлдызым тым кішкене болғандықтан, оның қайдаорналасқанын көрсете алмаймын. Мүмкін сол дұрыс шығар. Менің жұлдызым сен үшін көп жұлдызды бірі ғана болып қалады. Сонда сен барлық жұлдызды тамашалауды жақсы көріп кетесің... Олардың бәрі сенің достарыңа айналды. Ал содан соң мен саған сыйлық тарту етпекшімін...Сөйтіп ол тағы да күліп жіберді.
-Пах, балақай, балақай, сенің күлкіңді қандай жақсы көретінімді білесің ғой!
-Дәл осы менің тартуым болады... су жайындағы әңгіме тәрізді...
-Мұнымен не айтпақшысың?
-Адамдар үшін жұлдыздар әр түрлі. Саяхатшылар үшін жұлдыздар жол көрсетеді. Басқалар үшін олар тек кішкене жарық шоқтары ғана. Ал ғалымдар үшін олар тек шешімі жоқ мәселе. Менің іскер пайдакүнемім үшін олар алтын еді. Бірақ сол жұлдыздардың бәрі де үнсіз қалатын. Ал сенің ешкімде болып көрмеген жұлдызың болады...
-Қалайша? -Мен көп жұлдыздың бірінде мекен ететін болғандығымнан, сол бір жұлдыз үстінде күліп жүргендіктен, түнде аспанға көз тіккенкезіңде барлық жұлдыздар сен үшін күліп тұрғандай болады. Сенде күле білетін жұлдыздар болады.Ол тағы да күледі.
-Ал сен жұбаныш тапқан кезіңде (адамдар жұбаныш таппай қойамайды), менімен таныс болғаныңа риза боласың. Сен мен үшін өмір бойына дос болып қаласың. Сенің маған қосылып бірге күлгің келетін болады. Кей кезде сен терезеңді айқара ашып тастасаң, жаның жай табатын болады... Сенің аспанға қарап күлгеніңе жолдастарың таң қалатын болады. Сонда сен оларға:
«Иә, жұлдыздар үнемі менің күлкімді келтіреді!» деп айтатын боласың. Олар сені ақылынан алжасқан деп ойлауы мүмкін. Сөйтіп мен саған жолдастарыңның алдында ыңғайсыз жағдай туғызамын...Ол тағы да күлді. -Жұлдыздардың орнына сыңғырлап күле беретін бір топ кішкене қоңыраулар бергендей боламын...Ол тағы да күлді. Сосын қайтадан салмақты қалыпқа түсіп:-Білесің бе... бүгін түнде... бармай-аққой.
-Мен сені қалдырып кете алмаймын.
-Менің түрім азаптанып жатқан, тіпті өліп кеткен сияқты болып көрінді. Солай болуы тиіс. Мұны көруге келмей-ақ қой, қажеті жоқ.
-Мен сені тастап кетпеймін. Оның көңілі алаң еді.-Менің бұлай деп айтып тұрған себебім... жыланның да кесірінен. Оның сені шағып алғанының керегі шамалы... жыландар жауыз болады. Әншейін бір ләззат алуы үшін шаға салуы ықтимал.
-Мен сені тастап кетпеймін. Сосын ол көңілі әлденеден жұбаныш тапқандай:
-Олардың екінші рет шағуына уыжетпейтіні де рас...Бұл түні Кішкентай ханзаданың қалайша жолға аттанып кеткенін байқамай қалдым. Сыбдырсыз қашып кетіпті. Мен оны қуып жетіп қатарласқанымда, ол өзіне сенімді, әрі жылдам адымдап бара жатыр екен. Ол маған тек:-Ә, сен екенсің ғой... –деді. Ол менің қолымды алды. Сөйтіп ол тағы мазасыздана бастады:-Бекер істедің. Қиналасың ғой. Менің түр-әлпетім өліп кеткен адам сияқты көрінеді, ол әрине шын емес...Мен үн қатпадым.
-Түсінесің ғой. Жол ұзақ. Мен мында денемді алып кете алмаймын. Ол тым ауыр.Мен үндемедім.
-Бұл аршып тастаған ескі қабық тәріздес. Ескі қаңқалар үшін қамығудың қажеті жоқ...Мен тағы үндемедім.Оның батылдығы кеміп, еңсесі түсейін деген сияқты. Дегенмен, тағы бір рет тырысып көруге оқталды:-Білесің бе, керемет болады. Мен де жұлдыздарға қараймын. Мен үшін барлық жұлдыздар айналмалы шығыршығы бар құдық сияқты көрінеді. Жұлдыздардың бәрі маған су ұсынатын болады... Мен үн қатпадым.-Қандай қызық болады десеңші! Сенде бес жүз миллиондай сылдырмақ қоңыраулар болса, менің бес жүз миллион құдығым болады...Жасына булығып, ол да үндемей қалды...
-Міне, келдік. Алға бір қадам жалғыз басуыма рұқсат ет.Сөйтті де, ол құмға отыра кетті, себебі ол қорқып тұр еді.Сәлден соң:
-Білесің бе... менің гүлім... ол үшін мен жауаптымын! Ал ол өзі сондай нәзік! Өзі сондай ақкөңіл. Бүкіл дүниеденқорғану үшін түкке тұрмайтын төрт тікенегі ғана бар... Мен оның қасына отыра кеттім. Тік тұра беруге шамам жетпеді.
-Мінеки... Бәрі бітті...Ол тағы да аздап кідіріңкіреп қалды да, сосын орнынан тұрды. Бір адым алға басты. Мен орнымда қалшиып тұрып қалдым. Оның аяғының қасына сары найзағай жарқ еткендей болды. Ол бір мезет қозғалмай тұрып қалды. Айқайлаған жоқ. Бөрене тәрізді тұрған орнында жанына қарай қисайып құлай берді. Құм үстінде болғандықтан, сыбдыр еткен дыбыс та шықпады. Міне, содан бері алты жыл өтіп кетті... Мен бұл оқиғаны ешқашан айтқан емеспін. Жолдастарым менің аман-есен қайтып оралғаныма қуанды. Мен көңілсіз едім, оларға:
«Шаршап-шалдыққандықтан болар...» дей салдым. Енді қазір жұбаныш тапқан сиятқтымын. Олай дегенім... түгелдей емес әрине. Дегенмен, мен оның планетасына қайтып оралғанына күмәнім жоқ, өйткені таң атқанда оның денесін таппағанмын. Ауыр дене де емес еді ғой... Ал түнде жұлдыздарға құлақ түргенді жақсы көремін. Олар бес миллион кішкене қоңыраулар тәрізді...Міне, қызық нәрсе! Кішкентай ханзада үшін суретін салып берген тұмылдырыққа қайыс белбеу қосып беруді ұмытып кетіппін! Ол оны ешқашан қошақанына кигізе алмапты да. Сонда өзімнен өзім былай деп сұраймын: «Планетасында не болып жатыр екен? Мүмкін қошақан гүлді жеп қойған шығар...»Кейде мен өзіме-өзім:
«Жоқ, әрине, жоқ! Кішкентай ханзада түнге қарай гүлін шыны қалпақпен жауып қояды. Ал қошақаннан көз жазбайтын болар...» Солай деймін де, өзімді бақытты сезініп кетемін. Ал жұлдыздар болса, аспанда жайлап қана жымың қағады. Кей кезде меніштей: «Бірде болмаса бірде босанып кетсе бәле болғаны! Бір күні кешкісін шыны қалпақты жабуды ұмытып кетсе немесе түн ішінде қошақан сыбдырсыз босанып кетсе...» Ондай кезде қоңыраулар зар илеп жылайды! Жұмбақтың көкесі осында жатыр. Әлемнің адамзатқа беймәлім бір бұрышында, өмірі көрмеген бір қошақан раушан гүлді жегенін немесе жемегенін білген, мен сықылды Кішкентай ханзаданы жақсы көріп қалған сіздерүшін де мәні зор болар. Сонда бүкіл дүниеде бәрі өзгеше болып көрінер еді... Аспанға көз салыңызшы. Өзіңізден:
Қошақан гүлді жеп қойды ма, әлде жоқ па? –деп сұраңызшы. Сонда бәрінің басқаша өзгеріп шыға келгеніне көзіңіз жетеді...Мұның қаншама маңызды екенін ешқашан ешбір ересек адам түсіне бермейді!Бұл мен үшін дүниедегі ең сұлу, әрі ең көңілсіз табиғат көрінісі. Бұл алдыңғы беттерде бейнеленген табиғат көрінісінен аумайды, бірақ мен оны тағы бір рет сізідерге көрсету үшін салдым. Міне, осы жерде Кішкентай ханзада алдымен пайда болып, сосын жоқ болып кеткен. Алда-жалда Африканың шөліне сапар шегіп қалсаңыз, бұл жерді танып алу үшін назар аударып, жақсылап қарап алыңыз. Ал егер де сәті түсіп осы жерден өте қалсаңыз, сізден өтінемін, асықпаңызшы, жұлдызды аспан астында сәл ғана кідіре тұрыңыз! Егер десол мезетте бір балақай сізге жақындап келіп күлсе, егерде оның алтындай сары шаштары болса, сіздің сұрағыңызға жауап қайтармаса, сіз, әрине, оның кім екенін түсіне қоясыз. Қайырымды бола көріңіз! Мені сонша ренжіте бермей, маған оның тезірек қайтып келгені жайлы жазып жіберіңізші...
