Алтын сақа ертегісі

Бұрынғы заманда бір бай өмір сүріпті, оның бір перзенті болмапты, соған зарығып жүріп, ақыры бір перзентке қол жеткізіпті. Бай бір күні жылқыларын суаруға көлге барғанда, көлдің ішінде қызыл түсті өкпе жүзіп жүргенін көреді. Байдың жылқылары осы өкпеден үркіп, су ішпей қойыпты. Бай оларды қанша айдаса да, суға жақындату мүмкін болмайды. Сол кезде бай құрығын алып, судағы өкпені түртіп көріп еді, өкпе суға батып кетеді де, көп ұзамай жалмауыз кемпір болып шығады да, байдың жағасынан ала кетеді. Бай қатты қорқып кетеді де, жалмауыз кемпірге:

• Ат басындай алтын берейін, қоя бер, - дейді. Кемпір көнбейді.
• Бүкіл жылқыларымды берейін, қоя бер, - дейді. Кемпір тағы да көнбейді. Бай амалы таусылып:
• Енді не берсем болады? - дейді. Кемпір:
• Жалғыз балаңды берсең, жіберемін, - дейді. Бай баласын беруге келісіп, жалмауыз кемпірден құтылады. Кемпір байдан:
• Балаңды қай жерде аламын? - деп сұрайды. Бай:
• Ертең көшкенде баламның алтын сақасын жұртқа тастап кетейін, сен сол жерде баланы күтесің, - дейді.

Ертеңінде бай көшеді, баласының алтын сақасын ұмыттырып, жұртқа қалдырып кетеді. Ауыл жаңа қонысқа қоныстанып жатады. Бала асық ойнағысы келіп, алтын сақасын іздей бастайды. Әкесі:

- Кеше көшіп жүргенде жұртта қалыпты. Бар да алып келе ғой, - дейді.

Бала баруға дайындалып, әкесінен:

- Әке, қай тайға мініп барайын? - деп сұрайды. Әкесі:

- Жылқышыдан сұрап мін, - дейді. Жылқышы балаға:

- Құрығыңды құлдыратып, жүгеніңді сылдыратып, жылқыға бар. Қай тай бетіңе қараса, соны мін, - дейді.

Бала құрығын құлдыратып, жүгенін сылдыратып, жылқыға келеді. Бір қотыр тай балаға қарайды. Бала сол тайды ұстап, жүгендейді. Тайдың қотыры жазылып, құнанға айналады. Бала үстіне тоқым салғанда, тай дөнен болады. Ер салғанда, тай бесті атқа айналады. Бала атқа мінгенде, тұлпар болып, көзді ашып-жұмғанша жұртқа жетеді. Жұртқа келіп, алтын сақасын ошақ басындағы тезектің түбінен көреді. Сақаның жанында бір кемпір отыр екен. Бала кемпірден:

- Шеше, анау жатқан сақамды алып беріңізші, - дейді. Кемпір:

- Шырағым, өзің түсіп ал, кәріліктен отырсам - тұра алмаймын, тұрсам - отыра алмаймын, - дейді. Бала:

- Мен жастықтан түссем - міне алмаймын, мінсем - түсе алмаймын, - дейді. Тай сақаның жанына жата қалады. Бала үзеңгіден аяғын суырмай, сақаны іліп алады. Тай тұра қашады. Жалмауыз кемпір қуа жөнеледі. Бала қашып келеді. Кемпір бір тісін жұлып алып, атып жібергенде, тайдың бір аяғын жұлып түсіреді. Тай үш аяқпен қашып, кемпірге жеткізбейді. Кемпір тағы бір тісін жұлып лақтырғанда, тайдың тағы бір аяғы жұлынып түседі. Тай екі аяқпен шауып келе жатып, бір бәйтерекке кез болады. Тай әлсірейін дейді. Терекке жеткенде, бала тайдан секіріп түсіп, бәйтеректің басына шығып кетеді. Жалмауыз кемпір бәйтеректің түбін қаза бастайды. Бір кезде бір қызыл түлкі келіп:

- Шеше, шаршаған шығарсыз, мен қаза тұрайын, демала тұрыңыз, - дейді. Кемпір келісіп, жата кетеді. Түлкі кемпірдің тісін суға лақтырып, қазған шұқырды қайта бітеп, кетіп қалады. Кемпір тұра келсе, тісі де, түлкі де жоқ. Кемпір тағы бір тісін суырып алып, кетпен жасап, қайта қаза бастайды. Бір уақытта тағы бір түлкі келіп:

- Шеше, кетпеніңізді маған беріңізші, мен қазайын, - дейді. Кемпір:

- Сен кетпенімді алып қашып кетесің, - дейді. Түлкі:

 - Ол қырдың қызыл түлкісі, мен сайдың ақ түлкісімін. Бұл балаға кек сақтап жүрмін, - дейді. Кемпір сеніп, кетпенді түлкіге береді де, өзі ұйықтап кетеді. Түлкі тағы да кетпенді суға лақтырып жібереді де, шұқырды бітеп кетеді. Кемпір тұрса, тағы да кетпені де жоқ, түлкі де жоқ. Кемпір бір тісін суырып, кетпен жасап, қайта қаза бастайды. Соңында аузында бір-ақ тіс қалады. Кемпір бәйтеректің түбін қаза-қаза, құлатуға жақындайды. Сол кезде баланың төбесінен қарғалар ұшып өтеді. Бала қарғаларға:

 - Ау, қарғалар, жайлаудағы төбеттеріме хабар айтыңдар, мені жалмауыз кемпірден құтқарсын, - дейді. Қарғалар қарқылдап ұшып кетеді. Бір мезгілде үйректер ұшып өтеді, бала оларға да айтады. Олар да үндемей ұшып кетеді. Бір мезгілде бір қарлығаш бәйтеректің төбесінде ұшып жүріп, баланың төбесіне қонады. Бала қарлығашқа жылап тұрып, тапсырады. Қарлығаш баланың төбеттеріне барып, бәйтерек түбін жалмауыз кемпірдің қазып жатқанын хабарлайды. Төбеттер жүгіріп келіп, жалмауыз кемпірді талап тастайды. Бала төбеттеріне мініп, еліне аман-есен жетеді. Баланың аман келгеніне әке-шешесі қатты қуанады, үлкен той жасайды. Біраз уақыт өткен соң, жалмауыз кемпірдің қызы шешесінің өліп қалғанын көріп, ізін қуып келсе, байдың қотанына жетеді. Бес төбет қызға ұмтылады, бірақ қыз өте күшті болып шығады. Бала садақпен атып, қыздың көзін шығарады, екінші рет атқанда, қызды өлтіреді. Сөйтіп, олар жалмауыздан мәңгі құтылады.